Poetyckie schody nie oznaczają bynajmniej trudności w pisaniu poezji, nie o to mi chodzi. Tym razem to po prostu wiersze, w których motywem przewodnim są schody.
Myślę teraz o schodach, i myślę, że każdy z nas ma w swoim życiu jakieś schody – oczywiście znów podkreślam, że chodzi nie o schody w sensie przenośnym, lecz o schody jak najbardziej fizyczne, stopnie, prowadzące w górę lub w dół (zależy z której ich strony patrzymy). W dodatku mam na myśli schody dwojga rodzajów. Jedne to schody prowadzące na strych, drugie – schody z czasów dzieciństwa. Myślę, że każdy z nas ma jakieś swoje schody, szczególnie te z czasów dzieciństwa – bo albo w domu swoim, w swojej kamienicy albo też w domach czy kamienicach babcinych czy ciocinych, w domach wakacyjnych albo weekendowych-wypadowych-odwiedzinowych. I te schody najczęściej prowadziły do królestwa tajemnicy, fantazji i przygody – czyli na strych…
Z czasów dzieciństwa mam takie schody; skrzypiące dość upiornie, ciemne, bez światła i prowadzące na strych właśnie; żeby do tego raju się dostać, trzeba było ten schodowy odcinek, pełen czerni, cieni, półcieni i tajemniczych konturów przejść, przebyć, najczęściej z duszą na ramieniu… Ale potem była nagroda – strych.
O schodach piszą poeci. W poemacie „Dwanaście stacji” Tomasza Różyckiego mamy typowe schody na strych, za nimi, po ich przebyciu też strych jak najbardziej typowy, pełen rzeczy typowo strychowych, czyli raj dla wyobraźni. Ale o tym raju to już można dalej poczytać w książce.
Potem mamy schody Czesława Miłosza, też i one skrzypią, co jest cechą podstawową przecież schodów wspomnieniowych i poetyckich. Te pochodzą z cyklu „Świat. Poema naiwne”.
Potem jeszcze schody Mariusza Kalandyka, rzeszowskiego poety, którego schody też skrzypiące, złowrogie, ciemne, jak na prawdziwe schody przystało, a dodatkowo ozdobione, podobnie jak u Cz. Miłosza, wzbudzającą strach u dzieci głową dzika. Ciekawe, ta głowa dzika. Ale te „Schody” i „Schody II” to dwa bardzo klimatyczne, żeby nie powiedzieć mroczne, sonety. Ciekawe, ładne.
No, zobaczcie sami.
Tomasz Różycki
Stacja ósma: Prudnik (fragment)
(…)
Ruszył więc powoli, niejako na pamięć i po czternastu nieudanych
próbach natrafił nogą na najpierwszy stopień, który pod ciężarem
wydał przeraźliwy jęk oraz skrzypienie. Były to schody drewniane,
niepomiernie stare, z rzadka pastowane i chodzenie po nich
zawsze oznaczało wydobywanie z zasuszonych desek
całej symfonii dźwięków. Człowiek je depczący
podobny był przy tym natchnionemu artyście,
co właśnie przebiega klawisze dość zepsutego swego klawesynu
od partii najniższych aż do najwznioślejszych.
Stopnie, podzielone na głosy i barwy, różniły się od siebie
wydawanym jękiem na podobieństwo kościelnego chóru
i, stąpając po nich, Wnuk miał przed oczami wizyty w tutejszej
farze parafialnej, gdzie babcie siedzące zaraz w pierwszych rzędach
już po odśpiewaniu kazanych melodii, wpadały w trans
i same intonowały kilka ulubionych spontanicznych pieśni.
Nieraz więc, zbiegając z góry, dało się odegrać za pomocą stopni
całe Gaude Mater Polonia. I teraz też wchodząc,
miał przed oczami swe młode lata, a kolejne dźwięki
wypaczonych desek odsłaniały wciąż nowe pokoje w pamięci
i nowe dziury dotąd niezgłębione jawiły się przed nim
niby ser ogromny, labirynt pamięci. Jak za lat dziecięcych
brzmiało po kolei Kiedy ranne wstają zorze i Boże coś Polskę,
a na koniec znowu Chwalcie łąki umajone i głos,
co go prowadził, zawiódł go na samą górę,
zwodził i omamił, aż z wielkiego roztargnienia uderzył Wnuk głową
o drzwi oznaczające koniec tej wędrówki.
(…)
Czesław Miłosz
Schody
Żółte, skrzypiące i pachnące pastą
Stopnie są wąskie – kto idzie przy ścianie,
Może bucikiem celować spiczasto,
A przy poręczy noga ledwie stanie.
Łeb dzika żyje, ogromny na cieniu.
Najpierw kły tylko, potem się wydłuża
I ryjem wodzi, węsząc, po sklepieniu,
A światło w drżących rozpływa się kurzach.
Matka w dół płomień migotliwy niesie.
Schodzi wysoka, sznurem przepasana.
Jej cień do cienia dziczej głowy pnie się.
Tak z groźnym zwierzem mocuje się sama.
Mariusz Kalandyk
Schody
U szczytu schodów czai się łeb dzika
I gdy wstępujesz w zakrzywioną przestrzeń
Myśl dominująca: świat bez przerwy znika
Jak las w zamieci w dzień mroźny i wietrzny
W cieniach wykusza łeb dzika się czai
Wchodzisz na stopień wiesz że lęk dziecinny…
I zaraz potem szeleszczącą zgrają
Rój nietoperzy w krańce swej dziedziny
Uderza tłumnie Więc jakoś to będzie?
U szczytu schodów witała cię matka
Tam były raje Tam twe lęki spały
A tu potworność Na schodach żołędzie
Jakby dla dzika pokarm co mu pyski zatka
I wielki polarny chłód I tyś sam zmarniały
Schody II
Zanim skrzyp deski doleci do ucha
Słyszysz w powietrzu dzwoneczki zamarzań
I ciemny alt ciepła co jak oskarżenie
Wybrzmiewa w trzasku bierwion zawieruchom
Na złość Wchodzisz na stopień i zaraz przepaście:
Złudzeń Kordyliery Snów prędkich manowce
A przecież ojciec uczył: „Synu, zamknij w garści
Każdy spazm lęku; bądź mężny mój chłopcze”.
U szczytu schodów łeb dzika się czai
U szczytu schodów przestrzeń ma twarz bestii
Ze szczytów schodów ciemność spływa w dół
U szczytu schodów w oknach płonie zorza
U szczytu schodów słychać chrobot pisk
Ze szczytu schodów patrzy dzikie Nic
Źródła tekstów:
T. Różycki, Dwanaście stacji.
Cz. Miłosz, Świat. Poema naiwne.
M. Kalandyk, Nowa Okolica Poetów nr 16 (1/2005)
Blog Renaty Blicharz 